Bài “Giọt mưa thu“ được nhạc sĩ Đặng Thế Phong sáng tác vào những năm 1942 vào những ngày cuối đời bên giường вệин. Ông mất năm 24 tuổi chỉ để lại 3 tác phẩm đặc sắc “Đêm thu“, “Con thuyền không bến“ và “Giọt mưa thu“.
Ban đầu bản nhạc có tên là “Vạn cổ sầu“, tuy nhiên sau khi nghe một vài người bạn góp ý ông đã quyết định đổi tên tác phẩm thành tên bài hát như hiện nay cho bớt sầu thảm hơn. Có thể nói cái tên “Vạn cổ sầu“ ban đầu được tác giả sáng tác cho mình, một nghệ sĩ chỉ mới 24 tuổi đã lâm trọng вệин.
Thời bấy giờ “Giọt mưa thu“ được xếp vào hàng những ca khúc hay nhất của tân nhạc Việt Nam. Nhạc sĩ Phạm Duy còn cho rằng tác phẩm là khởi đầu và có sự ảnh hưởng sâu sắc cho dòng nhạc thu Việt Nam.
Hoàn cảnh ra đời của tác giẩm Giọt mưa thu
Về hoàn cảnh ra đời của Giọt mưa thu, theo một bài viết của nhạc sĩ Lê Hoàng Long: “Thế rồi, một hôm mưa rơi tầm tã, giọt mưa lộp bộp trên mái lá, thánh thót từng giọt xuống đường, Đặng Thế Phong buồn quá, con tim như thắt lại, мáυ trào lên để có được một nhạc hứng lai láng, tràn trề khiến ông gượng ngồi dậy viết một hơi điệu nhạc buồn da diết, não nề. Ông viết xong bèn đặt tên cho sáng tác mới ấy là Vạn cổ sầu. Chập tối ông Thọ về có thêm dăm người bạn đến thăm, Đặng Thế Phong ôm đàn hát cho mọi người nghe. Nét mặt của mọi người nín thở nghe, đều buồn như muốn khóc. Nghe xong, ai nấy đều khen bài hát thật hay, xoáy vào tim vào óc nhưng cái tên bài bi thảm quá, nên sửa lại thì hơn. Chính vì thế mà Đặng Thế Phong, đổi tên là Giọt mưa thu. Có lẽ đây là cái điềm báo trước, là lời di chúc tạ từ nên Đặng Thế Phong lấy mưa ngâu, mùa mưa là dòng nước mắt tuôn chảy lênh láng của Chức Nữ với Ngưu Lang để ví cuộc тìин Phong – Tuyết cũng phải cùng chung số phận phũ phàng giống vậy chăиg? Đến một ngày cuối năm 1941, biết mình khó qua khỏi lưỡi hái của тử thần, Đặng Thế Phong mới ngỏ ý trở về Nam Định để được cнếт tại quê nhà và muốn ông Thọ dìu ông về.”
Nhận xét của nhạc sĩ Phạm Duy.
Từ khu vườn nhỏ ra tới sông dài, sông rộng, bây giờ Đặng Thế Phong còn đi xa hơn nữa, đi tới cuối cuộc đời của mình qua một ca khúc mà mới đầu anh định đặt tên là Vạn cổ sầu. Đó là bài Giọt mưa thu:
Ngoài hiên giọt mưa thu thánh thót rơi
Trời lắng u sầu mây hắt hiu ngừng trôi
Nghe gió thoảng mơ hồ
Trong mưa thu ai khóc ai than hờ…
Bây giờ mùa thu đối với anh là một sự chia ly, sự cнếт chóc. Dương thế trong mùa thu bao la sầu, gió xa xôi vẫn về, mưa giăиg mù lê thê và lũ chim non chiêm chiếp kêu trên cành hay vợ chồng Ngâu sẽ mãi mãi khóc vì thu…
Vài con chim non chiêm chiếp kêu trên cành
Như nhủ trời xanh
Gió ngừng đi, mưa buồn chi
Cho cõi đời lâm ly
Hồn thu tới nơi đây gieo buồn lây
Lòng vắng muôn bề không liếp che, gió về
Ai nức nở thương, đời châu buông mau
Dương thế bao la sầu.
Giọt mưa thu nghe như bản Nhạc sầu trong thơ Huy Cận:
Ai cнếт đó, nhạc buồn chi lắm thế
Chiều mồ côi, đời rét mướt ngoài đường
…
Từng tiếng lệ, ấy mộng sầu lá úa
Chim vui đâu, cây đã gãy vài cành…
Trong bài Giọt mưa thu, Đặng Thế Phong dung hợp cả hai âm giai thất cung Tây Phương và ngũ cung Việt Nam để nói lên cái hắt hiu, cái lâm ly, cái xa xôi của mùa thu ngoài đời và trong đời mình. Với Giọt mưa thu, Đặng Thế Phong còn cho ta thấy sự chuyển thể khéo léo trong ca nhạc Việt Nam loại mới, xứng đáng là sự nối dài của nhạc cổ truyền. Lối hành âm từ giọng Mi mineur qua La majeur ở nhiều đoạn trong bài Giọt mưa thu chẳng khác chi lối chuyển thể trong loại hát bồng mạc, sa mạc nhưng phong phú hơn. Nếu nghiên cứu theo lối Tây Phương thì ca khúc được xây dựng trên mode dorien rất gần gũi với một dạng trong ngũ cung Á Đông. Âm vực của bài này rất rộng, nét nhạc đi từ nốt Si trầm lên tận Sol cao, cốt ý diễn tả cái sầu thiên cổ trong mùa thu, có mưa rơi không bao giờ ngừng.
Một vài ý kiến cho rằng có sự tham gia viết lời của nhạc sĩ Bùi Công Kỳ
Có rất nhiều câu chuyện kể về cuộc đời của cố nhạc sĩ Đặng Thế Phong và một trong số đó là câu chuyện về tác phẩm “Giọt mưa thu“. Có một vài ý kiến lời đồn cho rằng tác phẩm được đóng góp một phần bởi công của nhạc sĩ Bùi Công Kỳ. Tuy nhiên điều đó không được chứng thực, bởi nhạc sĩ Đặng Thế Phong lúc đó đã mất và tác phẩm иổi lên thời đó lại đặt ra một vài nghi vấn không hay.
Chính nhạc sĩ Phạm Duy từng lên tiếng: “Bùi Công Kỳ là người Nam Định, bạn thân của Đặng Thế Phong. Nó nói nó soạn lời ca cho bài Giọt mưa thu, một điều mà tôi vẫn chưa tin là đúng hoàn toàn, vì Đặng Thế Phong cнếт đã từ lâu, làm sao mà mình kiểm chứng được? “
Nói về tác phẩm “Giọt mưa thu“, bài hát nói lên vạn nỗi sầu của tác giả cũng để lại vạn nỗi sầu cho hậu thế sau này mỗi khi lắng nghe tác phẩm.
Nay sài gòn mưa rơi tầm tã, nghe ca khúc này lại thêm nỗi ưu tư và suy nghĩ.
Tư liệu tham khảo từ Wikimedia.